NHẬN THỨC CỦA NGƯỜI DÂN

VỀ QUYỀN SỞ HỮU, QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP

(Nghiên cứu trường hợp tại xã Quang Trung, huyện Phú Xuyên,

thành phố Hà Nội)

Vũ Văn Tuấn, Nguyễn Thị Minh Nguyệt, Lê Thị Dung

Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Email: vvtuan@vnua.edu.vn

Tóm tắt: Pháp luật Việt Nam đã quy định cụ thể về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp. Nội dung này đã đi vào thực tiễn đời sống, đi vào nhận thức của người dân. Cần tìm hiểu và thống nhất nhận thức trong nhân dân về quyền sở hữu, quyền sử dung đất nông nghiệp. Bài viết này đề cập tới quy định của pháp luật và nhận thức của người dân Người dân xã Quang Trung, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp.

Từ khoá: Quyền sở hữu, Quyền sử dụng, Đất nông nghiệp, Nhận thức của người dân.

Abstract: Vietnamese law has specific regulations on ownership and use agricultural land rights. This content has entered real life and entered people's awareness. It is necessary to learn and unify people's awareness of ownership and use agricultural land rights. This article refers to the provisions of law and people's awareness of people in Quang Trung commune, Phu Xuyen district, Hanoi city about ownership and use agricultural land rights.

Keywords: Land ownership, Land use rights, agricultural land, People's awareness

Đặt vấn đề

Đất đai là của báu của một quốc gia, không có gì quý bằng đất đai [1]. Trong đó ruộng đất là mẹ sinh ra mọi thứ vật chất của xã hội và là tư liệu sản xuất cơ bản và phổ biến, quý báu nhất của nền sản xuất nông nghiệp [2, tr. 117]. Do vậy, mọi quốc gia trên thế giới đều coi đất đai, ruộng đất là tài sản đặc biệt. Tại Việt Nam, đất đai thuộc sở hữu toàn dân, Nhà nước là đại diện chủ sở hữu, [3] được thực hiện các quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt đối với đất đai, đồng thời thực hiện quyền đại diện của chủ sở hữu thông qua các quyền năng nhất định. Nhà nước trao cho tổ chức, cá nhân nói chung, người nông dân nói riêng quyền sử dụng đất đai, công nhận quyền sử dụng đất và ghi nhận quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ đất, đồng thời trao cho họ nhiều quyền năng cụ thể. Quy định của pháp luật hiện hành ngày càng làm rõ thêm nội dung về quyền sở hữu và quyền sử dụng đất đai, đất nông nghiệp. Nội dung này cũng đã đi vào thực tiễn đời sống xã hội, đi vào tiềm thức của người dân, người sử dụng đất. Bài viết này nêu quy định của pháp luật hiện hành và trình bày thực tiễn nhận thức của người dân xã Quang Trung, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp.

2. Nội dung

2.1. Quy định của pháp luật về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp

a. Quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam về quyền sở hữu đất nông nghiệp

Pháp luật Việt Nam nhất quán quy định về sở hữu đối với đất đai, trong đó có đất nông nghiệp. Hiến pháp năm 2013 quy định: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý” [3, Điều 53]. Nội dung đó được thể chế hoá tại Điều 197 Bộ luật Dân sự năm 2015. Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý” [5, Điều 4]. Ngoài ra, Bộ luật Dân sự năm 2015 ghi: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đại diện, thực hiện quyền của chủ sở hữu đối với tài sản thuộc sở hữu toàn dân” [4, Điều 198].

Với tư cách là đại diện chủ sở hữu toàn dân đối với đất đai, Nhà nước có 3 quyền năng cơ bản gồm: (1) Quyền chiếm hữu - Thực hiện mọi hành vi theo ý chí của mình để nắm giữ, chi phối tài sản của mình [4, Điều 186]; (2) Quyền sử dụng - Khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản [4, Điều 189] và quyền định đoạt - chuyển giao quyền sở hữu tài sản, từ bỏ quyền sở hữu, tiêu dùng hoặc tiêu hủy tài sản [4, Điều 192]. Về nội dung này Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản thuộc sở hữu toàn dân được thực hiện trong phạm vi và theo trình tự do pháp luật quy định” [4, Điều 199]. Luật Đất đai năm 2013 quy định cụ thể quyền và trách nhiệm của Nhà nước đối với đất đai tại Điều 13 và các điều luật liên quan. Theo đó, Nhà nước có các quyền: Quyết định quy hoạch sử dụng đất, kế hoạch sử dụng đất, quyết định mục đích sử dụng đất, quy định hạn mức sử dụng đất, thời hạn sử dụng đất, quyết định thu hồi đất, trưng dụng đất, quyết định giá đất, quyết định trao quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất, quyết định chính sách tài chính về đất đai và quy định quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất.

Điều 21 Luật Đất đai năm 2013 còn quy định rõ một số cơ quan thực hiện quyền dại diện chủ sở hữu với những quyền năng cụ thể đó là: (1) Quốc hội ban hành luật, nghị quyết về đất đai; quyết định quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp quốc gia; thực hiện quyền giám sát tối cao đối với việc quản lý và sử dụng đất đai trong phạm vi cả nước; (2) Hội đồng nhân dân các cấp thực hiện quyền thông qua quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của địa phương mình trước khi trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt; thông qua bảng giá đất…; giám sát việc thi hành pháp luật về đất đai tại địa phương; và (3) Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu về đất đai theo thẩm quyền.

Khi Nhà nước Việt Nam thực hiện đại diện quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai thì đồng thời thực hiện quản lý nhà nước đối với đất đai. Quyền đại diện chủ sở hữu và quyền quản lý của nhà nước thực chất là hai quyền độc lập. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam khi quy định về tư cách đại diện chủ sở hữu luôn gắn với quyền quản lý của Nhà nước đối với đất đai như là một thành phần không thể tách rời.

b. Quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam về quyền sử dụng đất nông nghiệp

Tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất. Người sử dụng đất được chuyển quyền sử dụng đất, thực hiện các quyền và nghĩa vụ theo quy định của luật. Quyền sử dụng đất được pháp luật bảo hộ… [3, Điều 54]. Luật Đất đai năm 2013 ghi nhận: “Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất theo quy định” [5, Điều 4]. Người sử dụng đất có các quyền chung là: Được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất; Hưởng thành quả lao động, kết quả đầu tư trên đất; Hưởng các lợi ích do công trình của Nhà nước phục vụ việc bảo vệ, cải tạo đất nông nghiệp; Được Nhà nước hướng dẫn và giúp đỡ trong việc cải tạo, bồi bổ đất nông nghiệp; Được Nhà nước bảo hộ khi người khác xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp về đất đai của mình; Được bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất theo quy định của pháp luật; Khiếu nại, tố cáo, khởi kiện về những hành vi vi phạm quyền sử dụng đất hợp pháp của mình và những hành vi khác vi phạm pháp luật về đất đai [5, Điều 166]. Bên cạnh đó, người sử dụng đất có các nghĩa vụ chung: Sử dụng đất đúng mục đích, đúng ranh giới thửa đất, đúng quy định về sử dụng độ sâu trong lòng đất và chiều cao trên không, bảo vệ các công trình công cộng trong lòng đất và tuân theo các quy định khác của pháp luật có liên quan; Thực hiện kê khai đăng ký đất đai; làm đầy đủ thủ tục khi chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thừa kế, tặng cho quyền sử dụng đất; thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật; Thực hiện nghĩa vụ tài chính theo quy định của pháp luật; Thực hiện các biện pháp bảo vệ đất; Tuân theo các quy định về bảo vệ môi trường, không làm tổn hại đến lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất có liên quan; Tuân theo các quy định của pháp luật về việc tìm thấy vật trong lòng đất; Giao lại đất khi Nhà nước có quyết định thu hồi đất, khi hết thời hạn sử dụng đất mà không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền gia hạn sử dụng [5, Điều 170]. Ngoài ra, người sử dụng đất có nhiều quyền năng cụ thể đối với quyền sử dụng đất như: quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thừa kế, tặng cho, thế chấp, góp vốn quyền sử dụng đất [5, Điều 167].

Hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp được Nhà nước giao đất trong hạn mức; được giao có thu tiền sử dụng đất, cho thuê đất trả tiền thuê đất một lần cho cả thời gian thuê, được công nhận quyền sử dụng đất; có quyền chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp trong cùng một xã, phường, thị trấn với hộ gia đình, cá nhân khác; được chuyển ngược, cho thuê, tặng cho quyền sử dụng đất; Cá nhân, thành viên hộ gia đình được để thừa kế quyền sử dụng đất theo di chúc hoặc theo pháp luật; được thế chấp quyền sử dụng đất tại tổ chức tín dụng; được góp vốn bằng quyền sử dụng đất đối với tổ chức, hộ gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài để hợp tác, sản xuất, kinh doanh.

Như vậy trong số những quyền và nghĩa vụ chung của người sử dụng đất đã có những quyền và nghĩa vụ riêng của người sử dụng đối với đất nông nghiệp như quyền hưởng các lợi ích do công trình của Nhà nước phục vụ việc bảo vệ, cải tạo đất nông nghiệp, được Nhà nước hướng dẫn và giúp đỡ trong việc cải tạo, bồi bổ đất nông nghiệp. Trong số các nghĩa vụ, thì nghĩa vụ thực hiện các biện pháp bảo vệ đất cũng có ý nghĩa riêng đối với người sử dụng đất nông nghiệp. Bởi nó bao hàm việc bảo vệ chất lượng loại đất này, gồm việc cải tạo, bồi bổ, chống thoái hoá đất… Ngoài ra, trong số các quyền năng cụ thể, pháp luật đã quy định chi tiết quyền chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp.

Pháp luật Việt Nam hiện hành đã ghi nhận quyền sử dụng đất nói chung, quyền sử dụng đất nông nghiệp nói riêng rộng hơn khái niệm thực của quyền sử dụng về mặt pháp lý, nó hầu như bao hàm hết các quyền của chủ sở hữu đất đai [6, tr42]. Như vậy, trong khoa học pháp lý, quyền sở hữu đất đai và quyền sử dụng đất có quan hệ đan xem, đặc biệt khi quyền sử dụng đất được coi là quyền tài sản dưới dạng một bất động sản [7]. Đây chính là lý do để một số nhà khoa học cho rằng, tại Việt Nam có sở hữu đa tầng đối với đất đai. Theo đó, Nhà nước là đại diện cho toàn dân, làm chủ sở hữu đối với đất đai, còn người sử dụng đất là chủ sở hữu đối với quyền sử dụng đất.

2.2. Nhận thức của người dân về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp

a. Giới thiệu về điểm nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu

Phú Xuyên là huyện ngoại thành, nằm ở phía Nam thành phố Hà Nội, là huyện điển hình trong sản xuất nông nghiệp với diện tích đất canh tác, trồng trọt là trên 11.000ha, chiếm 2/3 diện tích đất tự nhiên; tỷ lệ lao động nông nghiệp chiếm 60% lực lượng lao động tại địa phương. Xã Quang Trung là xã nằm phía đông của huyện, diện tích gần 5 km², trong đó có 261 héc ta đất nông nghiệp; dân số gần 6100 người, hơn 1620 hộ gia đình, cá nhân có đất nông nghiệp [8]. Nghiên cứu về nhận thức của dân về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp có tính chất điển hình cho người nông dân của huyện và của thành phố Hà Nội.

Nghiên cứu tiến hành điều tra bằng bảng hỏi đối với 90 hộ gia đình có đất nông nghiệp tại xã Quang Trung. Bảng hỏi không gồm các câu hỏi về kiến thức lý thuyết pháp lý về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp mà chứa đựng câu hỏi về mối quan hệ so sánh giữa các quyền này. Nội dung bảng hỏi về các quy định của pháp luật hiện hành về quyền năng của đại diện chủ sở hữu toàn dân đối với đất đai như: quyền quyết định mục đích sử dụng đất, quyết định chuyển mục đích quyền sử dụng đất, quy định hạn mức sử dụng đất, thời hạn sử dụng đất. Đồng thời bảng hỏi chứa nội dung về các quyền năng cụ thể của người sử dụng đất như: quyền chuyển nhượng, tặng cho, để thừa kế, góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất... Ngoài ra, bảng hỏi cũng chứa đựng các câu hỏi về một số quyền năng quan trọng như quyền thu hồi đất đai, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất...

b. Kết quả thảo luận

* Kết quả nghiên cứu

Nội dung	Lượt chọn	Tỉ lệ (%)
Nội dung quyền sở hữu đất NGANG BẰNG nội dung quyền sử dụng đất	25	27.8%
Nội dung quyền sở hữu đất RỘNG HƠN nội dung quyền sử dụng đất	57	63.3%
Nội dung quyền sở hữu đất HẸP HƠN nội dung quyền sử dụng đất	8	8.9%
Tổng	90	100%

Bảng 1. Nhận thức của người dân về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất nông nghiệp